Tâi-gí bûn-jī hē-thóng soán-te̍k

Jī-tián chóaⁿ-iūⁿ teh chù Tâi-bûn?

M̄-koán sī Tiong-hôa-bîn-kok kàu-io̍k-pō͘ ê thui-chiàn Hàn-jī, ia̍h-sī Kam-jī-tián ê Hàn-jī, góa nā tha̍k Pe̍h-ōe-jī bûn-chiong tú-tio̍h bē-hiáu ê sû khì chhiau jī-tián, it-tēng ē chhiau-tio̍h Hàn-jī. M̄-koán sī tó-chi̍t-chióng Hàn-jī, lóng ke-kiám ū Tâi, Hôa kiōng-thong ê sû. Che tùi ē-hiáu Hôa-gí, siūⁿ-beh o̍h Tâi-gí ê lâng sī siang-kó͘-kiàm. Chi̍t phiⁿ bûn-chiong tha̍k--kòe-khì, kō͘ chit-khoán kiōng-thong-sû tō ē-tàng lia̍h-tio̍h khài-liām chha-put-to la̍k, chhi̍t siâⁿ. M̄-koh Tâi-Hôa chi-kan ê false friends tō ē chin oh chhú-lí.

Tùi tāi-to-sò͘ Tâi-oân-lâng lâi kóng, Hôa-bûn Hàn-jī tō sī chi̍t pún bô chiâu-chn̂g, m̄-koh ta̍k-ke lóng í-keng tàu hō͘ hó-sè, só͘-í chin pháiⁿ pàng-sak ê jī-tián. Ài kah chit-pún jī-tián piàⁿ-su-iâⁿ, tō su-iàu phín-chit koh khah-hó ê jī-tián, jî-chhiáⁿ kan-na ēng Tâi-bûn (siōng-hó sī Pe̍h-ōe-jī) lâi chù, chhin-chhiūⁿ it-poaⁿ Eng-gí jī-tián kāng-khoán.

Kāng-im-sû

Tâi-gí siang-jī í-siōng ê sû kāng-im ê si̍t-chāi bô chē, bô chhiūⁿ Hôa-bûn, liân koân-lī kah koân-le̍k chit-khoán chiâⁿ ū khó-lêng chhut-hiān tī kāng-khoán chêng-āu-bûn ê sû, lóng ē kāng-im. M̄-koh nā kóng-tio̍h ko͘-jī-sû, Tâi-bûn kāng-im ê tō ū-iáⁿ chē. Góa siong-sìn chí-iàu ke siá, tō ē chū-jiân hoat-tián chhut khah bē hō͘ lâng gō͘-hōe ê siá-hoat. Ū teh siá ê lâng mā ē-sái chú-tōng ke sú-iōng hit-kóa khah bô kāng-im būn-tê ê sû.

Góa kah Hàn-jī kám-ū siáⁿ-mih oan-siû?

Bô. Hàn-jī bô lī-piān, góa-ê lí-iû tō sī chiah-nī kan-tan.

Tī góa chò ha̍k-seng ê sî-chūn, it-ti̍t tùi Tang-a tāi-lio̍k tiong-kó͘ bûn-ha̍k (góa chit-má kū-choa̍t kā Tang-a tāi-lio̍k ê jîn-lūi bûn-bêng lóng sǹg hō͘ Tiong-kok, tó-chi̍t-ê lóng kāng-khoán) chiok chhù-bī. Taⁿ góa mā bē khì hó͘-jīm i ê kè-ta̍t. 紅樓夢 iû-goân sī chāi góa khòaⁿ hit-ê sî-tāi chin lī-hāi ê sió-soat chok-phín. 論語, 莊子 nā-sī ēng ū lí-lō͘ ê hong-sek hun-thiah (choa̍t-tùi m̄-sī Tiong-hôa-bîn-kok kok-tiong, ko-tiong kà--ê hit-khoán), mā-sī ū ta̍t-tit gián-kiú ê só͘-chai. M̄-koh, chhin-chhiūⁿ goán ē-tàng thàu-kòe hoan-e̍k him-sióng choân-sè-kài gí-giân koh-iūⁿ ê bûn-ha̍k chok-phín, hô-pit it-tēng ài seng o̍h Hàn-jī chiah ē-tàng tha̍k Hàn-jī chok-phín--neh? Sī-án-chóaⁿ bē-tàng kā lán jīn-ûi tiōng-iàu ê bûn-hiàn hoan-e̍k chò Tâi-gí pe̍h-ōe-bûn tō hó?

Bûn-jī, thiah-bêng kóng put-kò͘ sī tì-sek kah su-sióng ê iông-khì, m̄-sī ha̍k-būn ê pún-chit. Í-āu ê ha̍k-seng o̍h Tâi-gí nā-sī m̄-bián seng khai hiah-chē sî-kan o̍h Hàn-jī, chiū ē-sái chá-chá khai-sí tha̍k tn̂g-phiⁿ ê bûn-chiong, liān-si̍p siá lūn-su̍t chok-bûn. Chāi góa khòaⁿ, che chiah-sī gí-giân kàu-io̍k siōng tiōng-iàu ê pō͘-hūn. Láu-si̍t-kóng, Tiong-hôa-bîn-kok khai hiah-chē sî-kan chu-goân kà ha̍k-seng Hôa-gí, mā-sī kà kah kha-chiah-phiaⁿ--khì. Ián-káng, piàn-lūn, siá-chok bô chi̍t-hāng chin-chiàⁿ ū hùn-liān--tio̍h, kan-na ngē pek ha̍k-seng kì chi̍t-kóa lân-san cha̍p-chhùi ê mi̍h, ké-chò teh tha̍k bûn-ha̍k nā-tiāⁿ.

Koh-chài, Hôa-bûn bē-sí, Hàn-jī mā bē-sí, siōng-chió ùi taⁿ khai-sí chi̍t-pah tang lóng bô-khó-lêng ē bô--khì. Kah-ì Hàn-jī ê lâng éng-oán ē-tàng khì gián-kiú, m̄-koh si̍t-chāi m̄-bián ta̍k-lâng lóng tio̍h o̍h. Ū chi̍t-tiám mā ài bêng-kóng: m̄-sī hoán-tùi Hàn-jī, chí-sī ài khó-lū--ê sī Tâi-gí-bûn ê su-iàu. Nā-ū pit-iàu, tong-jiân ē-sái ēng. Chóng-sī Hàn-jī pún-sin m̄-sī bo̍k-tek, Tâi-gí chiah-sī.

Chit-má ē-tàng chhòng-siáⁿ?

Tō chhin-chhiūⁿ thâu-chêng kóng--kòe, chi-chhî Pe̍h-ōe-jī, sī hi-bāng lâng ē-tàng thàu-kòe chit-ê kan-tan o̍h ê bûn-jī, chá-chá khip-siu chióng-chióng ê tì-sek kah su-sióng. M̄-koh, Pe̍h-ōe-jī Tâi-bûn kám í-keng ū kàu-gia̍h ê hiān-tāi tì-sek bûn-pún?

Chit-má lán í-keng bat-jī ê lâng, tû-liáu kè-sio̍k tha̍k bûn-hiàn cheng-chìn ka-tī ê Tâi-gí í-gōa, mā tio̍h ài siá. Ēng Pe̍h-ōe-jī Tâi-bûn khì siá sè-kan bān-hāng tāi. Góa chit-má iáu kan-na ē-hiáu siá siau-khián ê mi̍h-kiāⁿ, m̄-koh tō tòng-chò liān-si̍p, ǹg-bāng ē-tàng lú siá lú hó. Mā hi-bāng khòaⁿ-tio̍h lú lâi lú chē ê lâng khai-sí siá tn̂g-phiⁿ ê Pe̍h-ōe-jī Tâi-bûn. (Khó-lêng chí-sī góa m̄-chai khì tó-ūi chhōe, iáu chhiáⁿ ta̍k-ke chí-kàu.)

Chòe-āu, góa siūⁿ-beh ēng Chhòa Pôe-Hóe tī Cha̍p-hāng Koán-kiàn lāi-té ê chi̍t-tōaⁿ lâi kiat-sok:

Goân-lâi giân-gú bûn-jī sī tì-sek ê chhng-khò͘, ia̍h-sī lâng ê sim-koaⁿ beh saⁿ kau-pôe ê mn̂g-lō͘. M̄-kú giân-gú sī ēng siaⁿ-im piáu-hiān, siaⁿ-im sī hiáng bô lōa-hn̄g, koh-chài chi̍t pái chiū siau bô-khì. Só͘-í lâng kóng ê ōe bē-thang hō͘ chin-chē lâng chò chi̍t pái thiaⁿ, iā bē-thang chiong só͘ kóng ê ōe lâu--teh hō͘ āu-lâi ê lâng chai-iáⁿ. —Chhòa Pôe-Hóe, Cha̍p-hāng Koán-kiàn, 1925