Ta̍k-kang-lâi, bô-lâi phah-sǹg 逐工來, 無來拍損！（台文POJ + 教育部台語正字）
Téng-chi̍t-phiⁿ kiâⁿ-ta̍h kì-lo̍k soah-bóe siá kah lán lâi-kàu Tiông-chheⁿ-ha̍k-á（中青礐仔） Chheng-thian-kiong hioh-khùn chia̍h-tàu. Chit ê tē-hō-miâ 「Chheⁿ-ha̍k-á 青礐仔」ê hoān-ûi chiâⁿ khoah koh hun-chò 3 khàm, Ē-chheⁿ-ha̍k-á（下青礐仔） Tiong-chheⁿ-ha̍k-á（中青礐仔） kap Téng-chheⁿ-ha̍k-á（頂青礐仔）, chia tú-hó sī Pat-tâu siā chin tiōng-iàu ê nn̄g tiâu khe （Chúi-bôa-kheⁿ-khe 水磨坑溪, Kúi-á-kheⁿ-khe 鬼仔坑溪）ê khe-kîⁿ, mā-sī hit-tang-sî ní-pò͘ sán-gia̍p chin tiōng-iàu ê chúi-chu-goân lâi-goân.
Lō͘-koan-tô͘ 路觀圖
Chū Téng-chheⁿ-ha̍k-á koh khì--lih tō lâi-kàu Ji̍t-pún sî-tāi tī Tâi-oân sì-kè soan-kàu, ūi Goân-chū-bîn tī-pēⁿ kiàn-siat ê Gōa-kok thoân-kàu-su ê pia̍t-chong, hit-tang-chūn hō-chò 「Gōa-lâng pia̍t-chong （外人別莊）」, tong-tē-lâng ē kiò 「Âng-mn̂g-lâu（紅毛樓）」 . Chhōa-thâu ê lāu-su siāu-kài kóng chia bat ū Má-ngá-koh, Má-kai, Lân-tāi-ūi ê pia̍t-chong, in-ūi in bô-koàn-sì Tâi-oân joa̍h--lâng sî-chūn hip koh sip ê lâm-tó khì-hāu, chiah chhiáⁿ-lâng tī Téng-chheⁿ-ha̍k-á kàu Soaⁿ-kiā-bóe（山崎尾）chit-tah khí-chō hō͘-in hioh-joa̍h, la̍p-liâng ê só͘-chāi.
Góa siōng kiâⁿ-kî ê sī lán ū chhōe-tio̍h Má-kai bo̍k-su bat tòa--kòe ê kū-chhù, in-ūi chiàn-āu ROChina chèng-hú bô iàu-ì chia-ê le̍k-sú kiàn-tio̍k tō kā khǹg kah pha-hng, chhù-piah mā pang--khì m̄-koh kui-keng-chhù ê thiāu-á kiat-kò͘ lóng bô siū-tio̍h phò-hāi chin oân-chéng, chin-chiàⁿ sī Siōng-tè-kong ê pó-pì neh！
Má-kai kū-chhù ûi-jiah 馬偕舊厝遺跡
Lēng-gōa chi̍t só͘-chāi sī chhōa-thâu lāu-su su-té-hā chhōa gún ji̍p-khì chhiū-nâ lāi-té bô-lō͘ ê le̍k-sú ûi-chí, Ji̍t-pún sî-tāi chin-chē tì-sek-hūn-chú lóng bat lâi--kòe ê 「Tōa-koan-koh 大觀閣」, chit-má hia kan-na chhun kúi-tè chng-á kap chio̍h-thâu khòng--khiah ê tē-ki kap nn̄g-lia̍p siá-jī ê chio̍h-thâu. Thiaⁿ kóng chit ê Tōa-koan-koh Lîm-hiàn-tông hia ê ū-chîⁿ, ū lí-sióng ê Tâi-oân-lâng tiāⁿ-tiāⁿ ê chio hái-gōa ê gōa-kok-lâng lâi chia gîm-si-chok-tùi, piáu-bīn-siōng sī Gē-su̍t oa̍h-tāng, su-té-hā teh thó-lūn án-chóaⁿ chhui-sak bîn-chú hoán si̍t-bîn ê ūn-tōng, hit-tang-chūn ê Chi-ná tì-sek-hūn-chú 梁啟超 mā bat lâi chia chiap-siū Tâi-oân thâu-lâng ê chiau-thāi, chò kau-liû. Chū-chhú Tâi-oân-lâng mā khai-sí chhui-sak 「Tâi-oân gī-hōe siat-tì chhéng-goān ūn-tōng 台灣議會設置請願運動」. Lán bat thiaⁿ-kòe 「Tâi-pak pat-kéng 台北八景」 ê hō-miâ mā-sī tī chia thâu-chi̍t-pái chhut-hiān--ê.
『大有咸觀』Tōa-koan-koh chio̍h-pi 大觀閣石碑, 字是Lí Chèng-gio̍k 李種玉 ê 字, 伊是日本時代初期有名聲 ê 文化頭人
ROChina lâi Tâi-oân liáu-āu ūi-beh chheng-tû hoán-tùi Chiúⁿ-chhàu-thâu-á thóng-tī ê cho͘-chit tō kóng Tōa-koan-lâu ū Kiōng-sán-tóng cho͘-chit ê oa̍h-tāng, kui-keng-chhù kā khah tiāu, tō án-ne chi̍t-ê Tâi-oân bûn-hòa hoat-tián chin tiōng-iàu ê kiàn-tio̍k tō hō͘ chit-ê bô-chúi-chún ê Chi-ná to̍k-chhâi-chiá siau-bia̍t--khì ah, ū-kàu hiau-hēng.」
Ioh sī Tōa-koan-lâu āu-hoe-hn̂g ê chio̍h-pi 臆是大觀樓後花園 ê 石碑
Chū Gōa-lâng pia̍t-chong kiâⁿ--lâi, chi̍t-lō͘ tiāⁿ-tiāⁿ ê khòaⁿ-tio̍h chē-chē ê tē-ki ûi-jiah kap téng-bīn siá lô-má-jī ê chio̍h-thâu, chē lóng-sī í-chá chia bat ū chin-chē gōa-kok-lâng ê chèng-kù. Lán Tâi-oân chū-pún tō-sī chit-ê to-goân cho̍k-kûn ê siā-hōe, sī-án-chóaⁿ lán chit-má beh chú-tiuⁿ 「Tâi-oân bōe-sái kan-na sú-iōng Chi-ná 中國話文 chiâⁿ-chò koaⁿ-hong gí-giân kap bûn-jī！ 」soah koh ē khì hŏng kóng lán sī 「Bú-gí soa-bûn-chú-gī 母語沙文主義」, koh ū lâng kóng 『客語才是台語』, 『原住民語才是台語』, chē kám m̄-sī siū-tio̍h ROChina hit-khoán 『中華主體文化觀點』 kàu-io̍k liáu-āu, tùi Tâi-oân bú-gí koh chi̍t-kái ê bûn-hòa chhò-kin？ Kiò lán pàng-sak ka-kī bú-gí chò chú-thé ê bûn-hòa kap seng-oa̍h, lú-lâi-lú chiâⁿ-chò chi̍t-ê Hái-gōa ê Chi-ná hôa-jîn（華人）？
Téng-bīn siá lô-má-jī ê chio̍h-pi ū chin-chē 頂面寫羅馬字 ê 石碑真濟
Sòa--lo̍h-lâi ê lō͘-têng khah chia̍h-la̍t, ū-tang-sî-á lāu-su mā su-iàu chē-lo̍h-lâi hioh-khùn, ka-chài hit-kang chiâⁿ-hó-thiⁿ sui-jiân ū-sî o͘-im ná beh lo̍h-hō͘ lō͘-bóe mā-sī bô loaih, tian-tò sī un-tō͘ koh khah sù-sī khah bōe lâu-kōaⁿ. Chi̍t-lō͘ khòaⁿ-tio̍h lō͘-piⁿ chē-chē ê Chio̍h-thâu-chhù ûi-jiah tō chai-iáⁿ che kui-phiàn lóng-sī í-chá Goân-chū-bînseng-oa̍h ê só͘-chāi, sīm-chì Ji̍t-pún sî-tāi ê kì-lo̍k koh bat ū gōa-kok bo̍k-su phah Tennis ê ūn-tōng-tiûⁿ kap lo̍k-iâⁿ-tē, iâⁿ-khu sì-kho͘-ûi-á koh ū kok-chióng hoàn-á ê seng-lí-taⁿ-á kap sio-ke-chhī, chit-má kan-na chhun peh-soaⁿ pō͘-tō kap lō͘-piⁿ ê chháu-po͘-á niā-niā, sī-án-chóaⁿ lán ê kàu-kho-chheh lóng bô kā lán kà chia-ê le̍k-sú, soah it-ti̍t ài lán khì kì 「Chi-ná ū kui-ê séng, ū kúi tiâu thih-ki-lō͘？」 chi̍t-chióng chhap Tâi-oân thó͘-tē bô-tī-tāi ê tāi-chì？
Chng-á kap chio̍h-thâu khòng ê tē-ki 磚仔 kap 石頭 khòng ê 地基
Ùi Soaⁿ-kiā-bóe pôaⁿ-kòe 『面天坪』chi̍t-lō͘ kiâⁿ-kàu Jī-chú-pêⁿ seng-thài-kong-hn̂g（二子坪生態公園）, lō͘--nih ū kúi-ê-á sè-kài Tē-lí-khe-khó ê ûi-jiah（『面天坪石屋』）, thiaⁿ-kóng sī óa beh 3000 tang chìn-chêng tō ū lâng seng-oa̍h ê kha-jiah it-ti̍t kàu kīn-tāi 19-20 sè-kí mā iáu-ū lâng tòa. Chiàn-āu ùi Chi-ná cháu-lō͘ lâi Tâi-oân ê lāu-peng-á bat chiàm tī chit-ê ûi-jiah lāi-té chhī-ti, chò-chhân chèng si̍t-bu̍t, bóe-chhiú chèng-hú chiah kā thó͘-tē bé--tńg-lâi chéng-lí, chò tē-lí-khe-khó, chin-chiàⁿ sī hó-lí-ka-chài.
『面天坪 F1 石屋遺跡』, 戰後 bat 予老兵仔占地飼豬種植物 ê 所在, 有欲3000冬原住民活動 ê 跤跡
Kiâⁿ-ta̍h ê soah-bóe-chām sī Jī-chú-pêⁿ koan-kong ho̍k-bū-chām, ùi seng-thài kong-hn̂g kàu ho̍k-bū-chām ê lō͘-sòaⁿ khah khîn-kho͘ khah hó kiâⁿ, chin-chē A-pâ, A-bú chhōa gín-á lâi chia thit-thô ūn-tōng, m̄-koh in mā khah bōe khì chù-ì tī lō͘-piⁿ chháu-á-po͘ lāi chhōe ū kó͘-chá-sî la̍h-jîn lâu--lo̍h-lâi ê chio̍h-tē-hām（石地陷 = 石製陷阱）kap pó-hō͘ kui-ê soaⁿ-thâu hoan-siā ê ûi-chhiûⁿ ûi-jiah, nā sī lán ka-kī bô iàu-ì, chèng-hú mā bô beh tiōng-sī soaⁿ-nâ kap le̍k-sú kàu-io̍k, chia-ê ûi-jiah chá-bān ê ùi lán ê kì-lo̍k kap kì-tî siau-sit--khì, lán Tâi-oân-lâng kám bōe kám-kak sim-lāi chin m̄-kam, chin hi-bî？
原住民番社khăng-páng（看板）
