【A郎台語小詞典】Ep.038-阮kah咱

台語內底ê goán kah咱，lóng是leh講2 ê人以上ê群體，m̄-koh真chē台語語感khah無hiah好ê朋友，chhiāⁿ-chhiāⁿ ē kā goán講做咱，咱講做goán，che有時nā聽tio̍h人講m̄ tio̍h，雖bóng是知影伊ê意思，m̄-koh to̍h是ē怪怪khê-khê，感覺話講tio̍h無hiah súi-khùi án-ne，今á日咱專工做chit齣來解說看māi--leh，看kám ē-sái幫助ta̍k-ê對chit 2字koh khah有理解。

咱直接用情境來解說，pí-jū講我kah我ê小弟，今á日出門，tú好去tn̄g tio̍h米奶--ê，káng kah真歡喜，koh tú好食tàu ê時間mā beh到，chit時我to̍h講：「無咱做夥來去食飯，好--無？」Chit chūn chit ê咱，是teh講siáng？是在場ê 3 ê人lóng總有算ŏ͘！咱chit ê字，to̍h是所有有聽tio̍h chit句話ê人lóng算chāi內。

Kāng款是tú-chiah hit ê情境，我nā kā米奶--ê講，「好，真歡喜hâm你開講，án-ne goán ài先去食飯--ā，有閒chiah來goán tau坐。」Chit時chit ê goán是leh講siáⁿ-mih人？是我hâm goán小弟，米奶--ê to̍h無算在內。Goán to̍h是講本底hâm你是kāng 1 tīn ê人，比喻講是ka-tī厝--ni̍h ê人，kāng公司--ê，kāng組--ê，kāng班--ê，kāng國--ê，kāng 1 ê群體去tú tio̍h另外1 ê群體a̍h是個人，chiah ē用tio̍h goán。

Koh講1 ê例來補充，像講，goán cha-bó͘-kiáⁿ kā我講：「今á日咱班ê合唱比賽tio̍h第1名neh！」Án-ne kám tio̍h？M̄-tio̍h ŏ͘，因為我to m̄是伊ê同學，咱to̍h是ē kā聽tio̍h chit句話ê人mā算在內，só͘-pái，chit句to̍h ài講做：「今á日goán班ê合唱比賽tio̍h第1名neh！」Koh來1 ê例想看māi，mî-á-chài，kui家夥á lóng ài出動，beh去pōe墓，老pē to̍h講：「今á日goán to̍h ài khah早睏--leh，mî-á-chài真早to̍h ài出門。」Án-ne mā是m̄ tio̍h，因為án-ne gín-á ē聽做是老pē kah老母khah早睏to̍h好，chit-chūn to̍h ài講咱，chiah是kui口灶lóng ài khah早睏。

有1 ê笑詼是án-ne講，春嬌hâm志明2 ê人lóng離過婚，1人lóng有1 ê前1段婚姻ê gín-á，koh來，春嬌hâm志明2 ê人緣份到--ah，chŏaⁿ結婚，尾--á in 2 ê人koh生1 ê kiáⁿ，to̍h án-ne 5 ê人做夥生活。有1 kang，志明到厝，看tio̍h siāng細漢--ê leh háu，趕緊問春嬌：「是按怎--ah？細漢--ê nah ē leh háu？」春嬌á無奈ka應講：「Aih，to̍h goán kiáⁿ kah lín kiáⁿ做夥phah咱kiáⁿ--lah。」Siāng尾hit句話，實在巧妙koh心適，用來解說咱今á日ê主題koh真tú好！

總講--1-句，你nā聽tio̍h咱，to̍h是koh來beh講ê tāi-chì有包括你，你nā聽tio̍h goán，to̍h是koh來ê tāi-chì無包括你。精差to̍h tī chia，當然goán chit ê字，有ê人是講做gún，che是腔口差，意思無siáⁿ-mih無kâng。

M̄-koh，有1 ê kah頂面所講ê情形無kâng ê例外，親像講，有人來chhi̍h電鈴，咱ka問講：「咱toeh beh chhōe？」咱去食飯，走桌--ê來問講：「今á日咱beh ài食siáⁿ？」Tú tio̍h chheⁿ-hūn人，咱ka請教講：「請問咱按怎稱呼？」Tī chit kóa所在，chit ê咱，是leh表示「你」ê意思。是按怎ē án-ne？咱台灣人本底to̍h厚禮數，án-ne kâng問，表示講咱是kā伊當做ka-tī chit pêng ê人teh對待，khah親切，khah有人情味。

Tâi-gí lāi-té ê goán kah lán, lóng sī leh kóng 2 ê lâng í-siōng ê kûn-thé, m̄-koh chin chē Tâi-gí gí-kám khah bô hiah hó ê pêng-iú, chhiāⁿ-chhiāⁿ ē kā goán kóng chò lán, lán kóng chò goán, che ū sî nā thiaⁿ tio̍h lâng kóng m̄ tio̍h, sui-bóng sī chai-iáⁿ i ê ì-sù, m̄-koh to̍h sī ē koài-koài khê-khê, kám-kak ōe kóng tio̍h bô hiah súi-khùi án-ne, kin-á-ji̍t lán choan-kang chò chit chhut lâi kái-soeh khòaⁿ-māi--leh, khòaⁿ kám ē-sái pang-chō͘ ta̍k-ê tùi chit 2 jī koh khah ū lí-kái.

Lán ti̍t-chiap iōng chêng-kéng lâi kái-soeh, pí-jū kóng góa kah góa ê sió-tī, kin-á-ji̍t chhut-mn̂g, tú-hó khì tn̄g tio̍h Bí-leng--ê, káng kah chin hoaⁿ-hí, koh tú-hó chia̍h-tàu ê sî-kan mā beh kàu, chit sî góa to̍h kóng:” Bô lán chò-hóe lâi khì chia̍h-pn̄g, Hó--bô?” Chit chūn chit ê lán, sī teh kóng siáng? Sī chāi-tiûⁿ ê 3 ê lâng lóng-chóng ū sǹg ŏ͘! Lán chit ê jī, to̍h sī só͘-ū ū thiaⁿ tio̍h chit kù ōe ê lâng lóng sǹg chāi lāi.

Kāng-khoán sī tú-chiah hit ê chêng-kéng, Góa nā kā Bí-leng--ê kóng, ” Hó, chin hoaⁿ-hí hâm lí khai-káng, án-ne goán ài seng khì chia̍h-pn̄g--ā, ū êng chiah lâi goán tau chē.” Chit-sî chit ê goán sī leh kóng siáⁿ-mih lâng? Sī góa hâm goán sió-tī, Bí-leng--ê to̍h bô sǹg chāi-lāi. Goán to̍h sī kóng pún-té hâm lí sī kāng 1 tīn ê lâng, pí-ū kóng sī ka-tī chhù--ni̍h ê lâng, kāng kong-si--ê, kāng cho͘--ê, kāng pan--ê, kāng kok--ê, kāng 1 ê kûn-thé khì tú tio̍h lēng-gōa 1 ê kûn-thé a̍h sī kò-jîn, chiah ē iōng tio̍h goán.

Koh kóng 1 ê lē lâi pó͘-chhiong, chhiūⁿ-kóng, goán cha-pó͘-kiáⁿ kā góa kóng:” Kin-á-ji̍t lán pan ê ha̍p-chhiùⁿ pí-sài tio̍h tē 1 miâ neh!” Án-ne kám tio̍h? M̄-tio̍h ŏ͘, in-ūi góa to m̄ sī i ê tông-o̍h, lán to̍h sī ē kā thiaⁿ tio̍h chit kù ōe ê lâng mā sǹg chāi-lāi, só͘-pái, chit kù to̍h ài kóng chòe:” Kin-á-ji̍t goán pan ê ha̍p-chhiùⁿ pí-sài tio̍h tē 1 miâ neh!” Koh lâi 1 ê lē siūⁿ khòaⁿ-māi, mî-á-chài, kui ke-hóe-á lóng ài chhut-tōng, beh khì pōe bōng, lāu-pē to̍h kóng:” Kin-á-ji̍t goán to̍h ài khah chá khùn--leh, mî-á-chài chin chá to̍h ài chhut-mn̂g.” Án-ne mā sī m̄ tio̍h, in-ūi án-ne gín-á ē thiaⁿ chò sī lāu-pē kah lāu-bú khah chá khùn to̍h hó, chit-chūn to̍h ài kóng lán, chiah sī kui kháu-chàu lóng ài khah chá khùn.

Ū 1 ê chhiò-khoe sī án-ne kóng, Chhun-kiau hâm Chì-bêng 2 ê lâng lóng lî kòe hun, 1 lâng lóng ū 1 ê chêng 1 tōaⁿ hun-in ê gín-á, koh lâi, Chhun-kiau hâm Chì-bêng 2 ê lâng iân-hūn kàu--ah, chŏaⁿ kiat-hun, bóe--á in 2 ê lâng koh seⁿ 1 ê kiáⁿ, to̍h án-ne 5 ê lâng chò-hóe seng-oa̍h. Ū 1 kang, Chì-bêng kàu chhù, khòaⁿ tio̍h siāng sè-hàn--ê leh háu, kóaⁿ-kín mn̄g Chhun-kiau:” Sī án-chóaⁿ--ah? Sè-hàn--ê nah ē leh háu?” Chhun-kiau-á bô-nāi ka ìn kóng:” Aih, to̍h goán kiáⁿ kah lín kiáⁿ chò-hóe phah lán kiáⁿ--lah.” Siāng bóe hit kù ōe, si̍t-chāi khá-miāu koh sim-sek, iōng lâi kái-soeh lán kin-á-ji̍t ê chú-tê koh chin tú hó! 

Chóng kóng--1-kù, lí nā thiaⁿ tio̍h lán, to̍h sī koh lâi beh kóng ê tāi-chì ū pau-koat lí, lí nā thiaⁿ tio̍h goán, to̍h sī koh lâi ê tāi-chì bô pau-koat lí. Cheng-chha to̍h tī chia, tong-jiân goán chit ê jī, ū ê lâng sī kóng chò gún, che sī khiuⁿ-kháu chha, ì-sù bô siáⁿ-mih bô kâng.

M̄-koh, ū 1 ê kah téng-bīn só͘-kóng ê chêng-hêng bô kâng ê lē-gōa, chhin-chhiūⁿ kóng, ū lâng lâi chhi̍h tiān-lêng, lán ka mn̄g kóng:” Lán tóe beh chhōe?” Lán khì chia̍h pn̄g, cháu-toh--ê lâi mn̄g kóng:” Kin-á-ji̍t lán beh ài chia̍h siáⁿ?” Tú tio̍h chheⁿ-hūn lâng, lán ka chhéng-kàu kóng:” Chhiáⁿ-mn̄g lán án-chóaⁿ chheng-ho͘?” Tī chit kóa só͘-chāi, chit ê lán, sī leh piáu-sī ”lí” ê ì-sù. Sī án-chóaⁿ ē án-ne? Lán Tâi-oân-lâng pún-té to̍h kāu lé-sò͘, án-ne kâng mn̄g, piáu-sī kóng lán sī kā i tòng-chò ka-tī chit pêng ê lâng teh tùi-thāi, khah chhin-chhiat, khah ū jîn-chêng bī.