【民間故事】燈猴傳說 | Teng-kâu Thoân-soat

有1 ê美麗ê島嶼，伊ê名號做Formosa，mā叫做台灣。

In用竹á做1 ê架á，kā 1塊細塊盤á khǹg tī架á頂面，盤á內底倒1寡á土豆油，koh kā燈心khǹg入去盤á內底，án-ne燈心koh ka點--起-來，to̍h會使kā烏暗ê暗暝照ho͘光。

竹á做ê燈架á，伊ê外形to̍h親像1隻猴ku--leh。

島--lih ê人相信ta̍k項物件lóng是神靈ê化身，像che油燈to̍h是猴á仙ê化身，所擺in to̍h ka號做「燈猴」。

燈猴hō͘人真大ê幫贊，便nā有伊，tio̍h準講是半暝mā會使看kah明明明。

Tī 1 ê年底將近beh過節ê時陣，島民為tio̍h beh感謝神明kā眾人照顧，lóng無閒teh chhoân chheⁿ-chhau--ê，準備beh來拜神。

燈猴是守護厝--ni̍h ê神明，hō͘人光明，不而過島民soah一直無ka拜。燈猴to̍h án-ne一直等一直等，lóng等無人。燈猴失望ka̍h，感覺ta̍k-ke kan-na beh拜其他ê神明，soah kā ka-tī放bē記--ah！

燈猴足chheh心--ê，伊認為台灣島民忘恩背義，所擺伊to̍h kā滿腹ê苦情投hō͘玉皇大帝聽。

玉皇大帝聽燈猴講了後，mā感覺台灣ê島民m̄知影thang感恩，chiū決定beh hō͘台灣島民淡薄á教示，hō͘台灣島做大水，一直到台灣島沉落海--去。

玉皇大帝做決定ê時陣，土地公伯--á拄好to̍h tī邊--á。伊了解講台灣島民單純koh善良，in知影「食果子to̍h ài拜樹頭」，m̄是像燈猴講--ê án-ne，一定是toh去重tâⁿ--ā。

土地公伯--á to̍h kā chit ê消息放送hō͘其他ê神明知，koh hâm善良ê觀世音菩薩tàu陣苦勸玉皇大帝，想beh阻止chit層代誌發生。

M̄-koh iáu是無法度改變玉皇大帝ê心思，伊猶原想beh替燈猴主持公道。所擺土地公伯--á to̍h kā 29暝hit工會落大雨ê信息，偷偷á講hō͘四常去土地公廟ê島民知影，koh交帶in千萬to̍h ài細jī，向望ta̍k-ke lóng會使平安渡過chit táu ê災難。

島民趕緊kā chit層代誌放送--出-去，勇敢ê台灣島民決定tàu陣面對teh beh發生ê代誌。To̍h準講是落大雨，in mā m̄驚，上要緊--ê，是ta̍k-ke團結總--是有才調thang處理。

Ta̍k-ke討論ê結果講29暝hit工，所有ê島民lóng來穿in ka-tī上súi ê衫á褲，chhoân上phong-phài ê食物(chia̍h-mi̍h)。Koh通知平常時無tòa做夥ê親人hit工lóng to̍h趕--轉-來，ta̍k-ke做夥好好á團圓、食飯，好好á享受tī人世間上尾1暝。序大koh kā ka-tī平素時儉--loài ê錢khǹg tī紅色ê袋á，向望災禍過--ah了後，ta̍k-ke lóng平安，會凍留hō͘囝兒序細thang用。

全島ê人繼續無閒chhoân好料--ê拜神明、祖先，當然mā包括拜燈猴，感謝燈猴hō͘眾人光明。

Chit ê時陣燈猴chiah發見ka-tī誤會台灣島民--ā！原來in kan-na是siuⁿ無閒，暫時無ka拜niā-niā，燈猴ê心內感覺足後悔--ê。Chiū趕緊走去kā玉皇大帝稟報ka-tī舞m̄-tio̍h--去-ah！

29暝hit工，雷公熾爁直直來，風雨mā chiâⁿ大。島民決定kui暝lóng m̄睏，互相保護，mā珍惜ta̍k-ke會凍做夥ê日子。

看天氣hiah bái，ta̍k-ke心內lóng有無好ê按算--ah！無疑悟天tú phah-phú-kng ê時陣，外口本底烏mà-mà，soah hiông-hiông變好天，無風mā無雨，koh出大日頭。

Ta̍k-ke歡喜ka̍h，趕緊去kā親chiâⁿ朋友、厝邊頭尾報平安，四界lóng鬧熱滾滾，炮á聲響連天。眾人互相講恭喜，恭喜ta̍k-ke lóng平安無代誌。

隔轉工，結婚ê女性mā轉去後頭厝，看序大有平安--無。

無閒2工--a！第3工ta̍k-ke to̍h好好á ka歇睏。

第4工to̍h準備迎接神明轉--來，感謝神明kā ta̍k-ke保庇。

第5工骨力ê台灣島民koh開始phah-piàⁿ做khang-khòe--ah！

尾--á，島民走去土地公廟，問土地公伯--á，he雨是按怎停--ê？Iáu-koh出日頭--neh。

土地公伯--á講是因為玉皇大帝看tio̍h台灣島民hiah-ni̍h團結，koh真心感謝神明kā in保庇。玉皇大帝to̍h知影是ka-tī誤解台灣島民--ā！眾神明議論了後，決定beh koh一直kā台灣島民保護。

To̍h án-ne便nā到29暝hit工，台灣島民lóng會轉去hâm親人團圓，歡歡喜喜做夥食飯、過年。當然ta̍k-ke mā lóng會記得感謝hō͘眾人光明ê燈猴。

親愛ê朋友，lín兜kám有hâm燈猴kāng款，一直lóng恬恬á kā咱看顧，咱soah有時陣無細jī ē ka放bē記ê人？Ài會記得定定kā咱所愛ê人，表示咱tùi in ê感激--ŏ͘！

Ū 1 ê bí-lē ê tó-sū, i ê miâ hō-chò Formosa, mā kiò-chò Tâi-oân.

Tī hit ê iáu-bē ū tiān-hóe ê nî-tāi, tó-sū ê lâng nā-sī beh chhiō-kng, to̍h ài iōng iû-teng chiah ē-sái--tit.

In iōng tek-á chò 1 ê kè-á, kā 1 tè sè-tè pôaⁿ-á khǹg tī kè-á téng-bīn, pôaⁿ-á lāi-té tò 1 kóa-á thô͘-tāu-iû, koh kā teng-sim khǹg ji̍p-khì pôaⁿ-á lāi-té, án-ne teng-sim koh ka tiám--khí-lâi, to̍h ē-sái kā o͘-àm ê àm-mî chiò ho͘ kng.

Tek-á chò ê teng-kè-á, i ê gōa-hêng to̍h chhin-chhiūⁿ 1 chiah kâu ku--leh.

Tó--lih ê lâng siong-sìn ta̍k-hāng mi̍h-kiāⁿ lóng sī sîn-lêng ê hòa-sin, chhiūⁿ che iû-teng to̍h sī kâu-á-sian ê hòa-sin, só͘-pái in to̍h ka hō-chò “Teng-kâu”.

Teng-kâu hō͘ lâng chin tōa ê pang-chān, piān-nā ū i, to̍h chún-kóng sī pòaⁿ-mê mā ē-sái khòaⁿ kah bêng-bêng-bêng.

Tī 1 ê nî-té chiong-kīn beh kòe chiat ê sî-chūn, tó-bîn ūi-tio̍h beh kám-siā sîn-bêng kā chiòng-lâng chiàu-kò͘, lóng bô-êng teh chhoân chheⁿ-chhau--ê, chún-pī beh lâi pài-sîn.

Teng-kâu sī siú-hō͘ chhù--ni̍h ê sîn-bêng, hō͘ lâng kong-bêng, put-jī-kò tó-bîn soah it-ti̍t bô ka pài. Teng-kâu to̍h án-ne it-ti̍t tán it-ti̍t tán, lóng tán bô lâng. Teng-kâu sit-bōng ka̍h, kám-kak ta̍k-ke kan-na beh pài kî-thaⁿ ê sîn-bêng, soah kā ka-tī bē-kì--ah!

Teng-kâu chiok chheh-sim--ê, i jīn-ûi Tâi-oân tó-bîn bōng-un-pōe-gī , só͘-pái i to̍h kā móa-pak ê khó͘-chêng tâu hō͘ Gio̍k-hông-tāi-tè thiaⁿ.

Gio̍k-hông-tāi-tè thiaⁿ Teng-kâu kóng liáu-āu, mā kám-kak Tâi-oân ê tó-bîn m̄-chai-iáⁿ thang kám-un, chiū koat-tēng beh hō͘ Tâi-oân tó-bîn tām-po̍h-á kà-sī, hō͘ Tâi-oân-tó chò-tōa-chúi, it-ti̍t kàu Tâi-oân-tó tîm lo̍h-hái--khì.

Gio̍k-hông-tāi-tè chò koat-tēng ê sî-chūn, Thó͘-tī-kong-peh--á tú-hó to̍h tī piⁿ--á. I liáu-kái kóng Tâi-oân tó-bîn tan-sûn koh siān-liông, in chai-iáⁿ “Chia̍h kóe-chí to̍h ài pài chhiū-thâu”, m̄-sī chhiūⁿ Teng-kâu kóng--ê án-ne, it-tēng sī toh khì têng-tâⁿ--ā.

Thó͘-tī-kong-peh--á to̍h kā chit ê siau-sit hòng-sàng hō͘ kî-thaⁿ ê sîn-bêng chai, koh hâm siān-liông ê Koan-sè-im Phô͘-sat tàu-tīn khó͘-khǹg Gio̍k-hông-tāi-tè, siūⁿ-beh chó͘-chí chit chân tāi-chì hoat-seng.

M̄-koh iáu-sī bô hoat-tō͘ kái-piàn Gio̍k-hông-tāi-tè ê sim-su, i iû-goân siūⁿ-beh thè Teng-kâu chú-chhî kong-tō. Só͘-pái Thó͘-tī-kong-peh--á to̍h kā 29 mê hit kang ē lo̍h-tōa-hō͘ ê sìn-sit, thau-thau-á kóng hō͘ sù-siông khì Thó͘-tī-kong-biō ê tó-bîn chai-iáⁿ, koh kau-tài in chhian-bān to̍h ài sè-jī, ǹg-bāng ta̍k-ke lóng ē-sái pêng-an tō͘ kòe chit táu ê chai-lān.

Tó-bîn kóaⁿ-kín kā chit chân tāi-chì hòng-sàng--chhut-khì, ióng-kám ê Tâi-oân tó-bîn koat-tēng tàu-tīn bīn-tùi teh beh hoat-seng ê tāi-chì. To̍h chún-kóng sī lo̍h-tōa-hō͘, in mā m̄-kiaⁿ, siōng iàu-kín--ê, sī ta̍k-ke thoân-kiat chóng--sī ū châi-tiāu thang chhú-lí.

Ta̍k-ke thó-lūn ê kiat-kó kóng 29 mê hit kang, só͘-ū ê tó-bîn lóng lâi chhēng in ka-tī siōng súi ê saⁿ-á-khò͘, chhoân siōng phong-phài ê chia̍h-mi̍h. Koh thong-ti pêng-siông-sî bô tòa chò-hóe ê chhin-lâng hit-kang lóng to̍h kóaⁿ--tńg-lâi, ta̍k-ke chò-hóe hó-hó-á thoân-îⁿ, chia̍h-pn̄g, hó-hó-á hiáng-siū tī jîn-sè-kan siōng-bóe 1 mê. Sī-tōa koh kā ka-tī pêng-sò͘-sî khiām--loài ê chîⁿ khǹg tī âng-sek ê tē-á, ǹg-bāng chai-ē kòe--ah liáu-āu, ta̍k-ke lóng pêng-an, ē-tàng lâu hō͘ kiáⁿ-jî sī-sè thang iōng. 

Choân tó ê lâng kè-sio̍k bô-êng chhoân hó-liāu--ê pài sîn-bêng, chó͘-sian, tong-jiân mā pau-koat pài Teng-kâu, kám-siā Teng-kâu hō͘ chiòng-lâng kong-bêng.

Chit ê sî-chūn Teng-kâu chiah hoat-kiàn ka-tī gō͘-hōe Tâi-oân tó-bîn--ah! Goân-lâi in kan-na sī siuⁿ bô-êng, chiām-sî bô ka pài niā-niā, Teng-kâu ê sim-lāi kám-kak chiok hiō-hóe--ê. Chiū kóaⁿ-kín cháu-khì kā Gio̍k-hông-tāi-tè pín-pò ka-tī bú m̄-tio̍h--khì-ah!

29 mê hit kang, lûi-kong sih-nà ti̍t-ti̍t lâi, hong-hō͘ mā chiâⁿ tōa. Tó-bîn koat-tēng kui-mî lóng m̄ khùn, hō͘-siong pó-hō͘, mā tin-sioh ta̍k-ke ē-tàng chò-hóe ê ji̍t-chí.

Khòaⁿ thiⁿ-khì hiah bái, ta̍k-ke sim-lāi lóng ū bô-hó ê àn-sǹg--ah! Bô-gî-gō͘ thiⁿ tú phah-phú-kng ê sî-chūn, gōa-kháu pún-té o͘-mà-mà, soah hiông-hiông pìⁿ hó-thiⁿ, bô hong mā bô hō͘, koh chhut tōa ji̍t-thâu.

Ta̍k-ke hoaⁿ-hí ka̍h, kóaⁿ-kín khì kā chhin-chiâⁿ pêng-iú, chhù-piⁿ-thâu-bóe pò pêng-an, sì-kè lóng lāu-jia̍t kún-kún, phàu-á siaⁿ hiáng liân thian. Chiòng-lâng hō͘-siong kóng kiong-hí, kiong-hí ta̍k-ke lóng pêng-an bô tāi-chì.

Keh tńg kang, kiat-hun ê lú-sèng mā tńg-khì āu-thâu-chhù, khòaⁿ sī-tōa ū pêng-an--bô.

Bô-êng 2 kang--a! Tē 3 kang ta̍k-ke to̍h hó-hó-á ka hio̍h-khùn.

Tē 4 kang to̍h chún-pī gêng-chiap sîn-bêng tńg--lâi, kám-siā sîn-bêng kā ta̍k-ke pó-pì.

Tē 5 kang kut-la̍t ê Tâi-oân tó-bîn koh khai-sí phah-piàⁿ chò khang-khòe--ah!

Bóe--á, tó-bîn cháu-khì Thó͘-tī-kong-biō, mn̄g Thó͘-tī-kong-peh--á, he hō͘ sī án-chóaⁿ thêng--ê? Iáu-koh chhut ji̍t-thâu--neh.

Thó͘-tī-kong-peh--á kóng sī in-ūi Gio̍k-hông-tāi-tè khòaⁿ-tio̍h Tâi-oân tó-bîn hiah-ni̍h thoân-kiat, koh chin-sim kám-siā sîn-bêng kā in pó-pì. Gio̍k-hông-tāi-tè to̍h chai-iáⁿ sī ka-tī gō͘-kái Tâi-oân tó-bîn--ā! Chiòng sîn-bêng gī-lūn liáu-āu, koat-tēng beh koh it-ti̍t kā Tâi-oân tó-bîn pó-hō͘.

To̍h án-ne piān-nā kàu 29 mê hit kang, Tâi-oân tó-bîn lóng ē tńg-khì hâm chhin-lâng thoân-îⁿ, hoaⁿ-hoaⁿ-hí-hí chò-hóe chia̍h-pn̄g, kòe-nî. Tong-jiân ta̍k-ke mā lóng ē kì-ti̍t kám-siā hō͘ chiòng-lâng kong-bêng ê Teng-kâu.

Chhin-ài ê pêng-iú, lín tau kám ū hâm Teng-kâu kāng-khoán, it-ti̍t lóng tiām-tiām-á kā lán khòaⁿ-kò͘, lán soah ū sî-chūn bô sè-jī ē ka pàng-bē-kì ê lâng? Ài ē-kì-tit tiāⁿ-tiāⁿ kā lán só͘ ài ê lâng. Piáu-sī lán tùi in ê kám-kek--ŏ͘!