【A郎】EP. 03 我beh來去南島phah歹人！

時間teh過chiâⁿ緊，目一nih，A郎已經tō͘-chè，m̄-koh，kah一般ê gín-á khah bô sio-siāng--ê是，A郎leh大真緊，chiah tō͘-chè niâ，已經像3歲gín-á hiah大漢。A公--a憢疑hit粒桃á是仙桃，自hit kang食hit粒桃á了後，精氣神飽tīⁿ，腳手mā ke真liú-lia̍h，a婆--ā風濕痠痛tài 10 gōa冬，mā自食tio̍h桃á了to̍h m̄-bat聽伊ai--過。人講「七坐、八爬、九月發狗牙」，咱A郎4個月teh收nōa ê時，to̍h已經會曉走，lóng無照俗語teh行，凡勢lóng是hit粒桃á ê應效。

A郎kah所有ê 3歲gín-á lóng kāng款，真hoa̍t-phoat，ta̍k kang tī厝--ni̍h四界chông，老公婆看伊kho̍k-kho̍k chông驚伊tio̍h傷，beh jiok是tiāⁿ leh jiok bē-hù。A郎kài khiáu，學siáⁿ lóng教--1-2-遍-á to̍h ē。A公--a想講che gín-á hiah khiáu，kui kang tī厝phut-phut跳mā m̄是頭路，不如ka送去Chín--sàng hia學寫字，bat字總--是無敗害。

庄--ni̍h無幾戶人家，自然mā無學堂，m̄-koh Chín--sàng是學堂先生退休，nā有gín-á beh bat字，lóng ē去拜託伊教。Chit kang早頓食飽，a公--a kā A郎chhōa--leh，to̍h ùi Chín--sàng hia去。路--ni̍h kā A郎講：「等--leh chhōa你去先生hia學寫字，你to̍h ài乖，ài聽先生ê話--ō͘。」A郎聽tio̍h ē-tàng學新ê物件，歡喜kah，嘴笑目笑應好。無jōa久to̍h到Chín--sàng hia，a公--a kā tāi-chì講hō͘ Chín--sàng知，2 ê人講定會好勢，to̍h kā A郎留tī Chín--sàng in tau，ka-tī去做田--ni̍h ê khang-khòe。Án-ne ta̍k kang無歇，一直到第4 kang，teh食早頓ê時，a公kā A郎問講：「學了siáⁿ款？有趣味--無？」A郎soah應講：「He白話字chok簡單，ē-hiáu講to̍h ē-hiáu寫，我已經lóng ē-hiáu--ah，今á日我想beh去別位chhit-thô！」A公驚1 tiô，心內想講「Nah ē hiah緊to̍h khì ho͘ khăn-jió͘--去！」Koh想「既然to bat字--ā，Chín--sàng hia有kài chē冊，無ka chhōa去hia讀冊mā bē-bái，hō͘ A郎--ā加減á bat kóa道理。」To̍h kā A郎講：「Án-ne咱今á日mài學寫字，咱去先生hia看冊，看冊chok心適，冊內底有chok chē好sńg ê故事neh！」A郎聽tio̍h心適好sńg，kāng款歡頭喜面應好。2 ê人食飽照常ùi Chín--sàng hia去。自án-ne，去讀冊變做A郎ta̍k日固定ê tāi-chì。

A郎4歲hit年，厝--ni̍h來1 ê cha-po͘人，是a公--a ê朋友，kah人têng-tâⁿ sio-phah受重傷，知影a公--a bat kóa草藥á，ē-hiáu治傷，專工來chhōe。伊人真細jī，本底藥á the̍h--leh to̍h beh走，a公--a ka講：「你傷kah hiah nī重，beh án-chóaⁿ走？咱che siáⁿ-mih交情--ā，ke 1 hù碗箸niâ，傷治好chiah走--lah！」Kā伊留，後--來伊tī厝--ni̍h tòa beh kui kò月。Hō做進--à。

Chit ê進--à tú來ê時，ài食飯食藥á chiah ē看--tio̍h，其他ê時間lóng tī人客房倒leh歇睏，差不多經過2禮拜了後，人chiah khah有元氣，有時ē去門口埕練刀。講是練刀，mā是gia̍h柴枝teh比1 ê勢niâ，無真正tāng氣力，講是加減á tín動人ē khah緊好。A郎看tio̍h心適，mā gia̍h柴枝tī進--à邊--a tòe leh比。進--à看A郎古錐，to̍h hō͘伊tòe tī邊--a teh學。Án-ne幾kang了後，凡勢是進--à看A郎舞kah範勢bē-bái，soah開始ē kā伊加減á點tuh。

Koh過差不多2禮拜，進--à人好kah完全，the̍h 1 ki木刀，kā A郎叫去門口埕。「郎--ā，你斟酌看，che是我ê刀，刀ài án-ne舞。」Sòa--落-來進--à ta̍uh-ta̍uh-á kā伊ê刀法演1遍hō͘ A郎看。舞soah，koh講：「咱2 ê有緣，我ê刀法你ē-tàng記jōa chē算jōa chē，chit ki木刀是我chit幾日á siah--ê，留hō͘你做紀念，刀ài ta̍k日練，時間長短無要緊，練久你to̍h ē有體會。」Sòa--落-來，kā老公婆kiâⁿ禮seh多謝，人to̍h beh離開。A郎m̄ kam，kā進--à衫á-ki giú--leh m̄ ho͘走。進--à伸手kā A郎頭殼so-so--leh。「郎--ā乖，叔--á有要緊ê tāi-chì ài處理，我nā處理好勢，chiah來chhōe--你。」進--à講soah，人to̍h起行。進--à tú行1-tè-á路，A郎已經目屎流目屎滴，lún bē tiâu，對進--à大聲喝：「叔--á，你一定ài koh來--ō͘！」進--à聽--tio̍h，oa̍t頭對A郎笑--1-ē，無koh講sáⁿ，人to̍h繼續行--去。Hit暝，a婆--ā tah真久，A郎chiah睏--去。

目nih-á koh 1冬，A郎已經5歲，漢草已經kah大人差不多，讀冊練刀以外ê時間to̍h kā老公婆á tàu做kóa khang-khòe。A郎田--ni̍h穡頭項項ē，khioh柴洗衫無問題，有閒釣魚lia̍h水雞，落鼎紅燒做mi̍h配。In 2 ê ang-á-bó͘ mā漸漸á khah清閒，3 ê人歡喜自在好過日。

Tī che iap-thiap ê庄腳所在，nā beh知影別位ê消息，tiāⁿ-tiāⁿ lóng是靠1 kóa四界走chông ê生理人teh流通。有時是喝lin-long--ê，有時是來tia̍h米糧--ê，mā有phah拳頭賣藥á--ê，戲班á，走江湖ê藝人不sám時ē來庄--ni̍h加減á做kóa生理。做生理ê時，嘴mā無leh閒，kā ka-tī四界行踏聽--tio̍h ê消息，chham kóa ka-tī ê意見，講ho͘趣味笑詼a̍h是hàm古hàm古，hō͘人聽tio̍h心適有趣味，siâⁿ人留落來聽，mā khah有機會ke做kóa生理，nā kā in想做庄脚ê新聞放送頭mā真鬥搭。M̄-koh，che新聞lóng有chham 1 kóa in ka-tī ê意見，che hâm俗語teh講--ê，「寄話ē ke」，有lio̍h-á óa意。

Tú好有1日，喝lin-long--ê來到庄--ni̍h做生理。「喝lin-long，賣雜細...，喝lin-long，賣雜細...」。A郎聽tio̍h喝lin-long--ê來，手頭無siáⁿ要緊ê khang-khòe chŏaⁿ pàng--leh，緊走去看。Che喝lin-long--ê車1車生活雜貨kah 1 kóa都市khah時行ê新嫣貨色，來到庄--ni̍h做買賣。買賣ná做ná講古，今á日講tio̍h出港都往南koh去ê hit粒島，來2 ê大歹人，有夠惡質！搶人ê錢，燒人ê厝，人nā beh反抗，to̍h kā人phah kah半小死，叫ta̍k ê to̍h ài做in ê奴才，照時間ài la̍p錢糧，無to̍h koh beh繼續蹧躂，tī hia leh做土霸王。島上ê人ta̍k ê驚in驚kah beh死，敢反抗--ê已經lóng hông phah kah叫m̄敢，人人iau飢失頓，消瘦落肉，有厝無人tòa，有路無人行。

A郎心肝好，tī Chín--sàng hia讀冊mā bat真chē道理，知影人tio̍h互相tàu-saⁿ-kāng，bē-sái無理kâng khia，何hóng是án-ne teh壓迫百姓，che kám有道理，kám有人性？聽tio̍h喝lin-long--ê án-ne講，伊人真受氣，氣kah kui seng-khu teh chùn，氣kah嘴齒kiōng beh kā斷--去，kui ê面á紅kòng-kòng，有khì無tàng tháu，che thiⁿ-kha-ē竟然有hiah拗蠻ê人。趕緊問生理人：「你講--ê kám lóng chiaⁿ實？」應講：「確實是án-ni！」聽tio̍h生理人án-ne講，A郎氣kah peh起來跳，嘴jiáng：「可惡！可惡--ah！」人oa̍t--leh to̍h ùi厝行--去。

Sî-kan teh kòe chiâⁿ kín, ba̍k 1 ni̍h, A-lông í-keng tō͘-chè, m̄-koh, kah it-poaⁿ ê gín-á khah bô sio-siāng--ê sī, A-lông leh tōa chin kín, chiah tō͘-chè niâ, í-keng chhiūⁿ 3 hòe gín-á hiah tōa-hàn. A-kong--a giâu-gî hit lia̍p thô-á sī sian-thô, chū hit kang chia̍h hit lia̍p thô-á liáu-āu, cheng khì sîn pá-tīⁿ, kha-chhiú mā ke chin liú-lia̍h, a-pô--ā hong-sip sng-thiàⁿ tài 10 gōa tang, mā chū chia̍h tio̍h thô-á liáu to̍h m̄-bat thiaⁿ i ai--kòe. Lâng kóng “Chhit chē, peh pê, káu-goe̍h hoat káu-gê”, lán A-lông 4 kó-goe̍h teh siu-nōa ê sî, to̍h í-keng ē-hiáu cháu, lóng bô chiàu sio̍k-gí teh kiâⁿ, hoān-sè lóng sī hit lia̍p thô-á ê èng-hāu.

A-lông kah só͘-ū ê 3 hòe gín-á lóng kāng-khoán, chin hoa̍t-phoat, ta̍k kang tī chhù--ni̍h sì-kè chông, lāu-kong-pô khòaⁿ i kho̍k-kho̍k chông kiaⁿ i tio̍h siong, beh jiok sī tiāⁿ leh jiok bē-hù. A-lông kài khiáu, o̍h siáⁿ lóng kà--1-2-piàn-á to̍h ē. A-kong--a siūⁿ kóng che gín-á hiah khiáu, kui kang tī-chhù phut-phut-thiàu mā m̄ sī thâu-lō͘, put-jû ka sàng khì Chín--sàng hia o̍h siá jī, bat jī chóng--sī bô pāi-hāi.

Chng--ni̍h bô kúi hō͘ jîn-ke, chū-jiân mā bô ha̍k-tn̂g, m̄-koh Chín--sàng sī ha̍k-tn̂g sian-seⁿ thè-hiu, nā ū gín-á beh bat jī, lóng ē khì pài-thok i kà. Chit kang chá-tǹg chia̍h pá, a-kong--a kā A-lông chhōa--leh, to̍h ùi Chín--sàng hia khì. Lō͘--ni̍h kā A-lông kóng: “Tán--leh chhōa lí khì sian-seⁿ hia o̍h siá-jī, lí to̍h ài koai, ài thiaⁿ sian-seⁿ ê ōe--ō͘.” A-lông thiaⁿ tio̍h ē-tàng o̍h sin ê mi̍h-kiāⁿ, hoaⁿ-hí kah, chhùi-chhiò-ba̍k-chhiò ìn hó. Bô jōa kú to̍h kàu Chín--sàng hia, a-kong--a kā tāi-chì kóng hō͘ Chín--sàng chai, 2 ê lâng kóng tiāⁿ hōe hó-sè, to̍h kā A-lông lâu tī Chín--sàng in tau, ka-tī khì chò chhân--ni̍h ê khang-khòe. Án-ne ta̍k kang bô hioh, it-ti̍t kàu tē 4 kang, teh chia̍h chá-tǹg ê sî, a-kong kā A-lông mn̄g kóng: “O̍h liáu siáⁿ khoán? Ū chhù-bī--bô?” A-lông soah ìn kóng: “He Pe̍h-ōe-jī chok kán-tan, ē-hiáu kóng to̍h ē-hiáu siá, góa í-keng lóng ē-hiáu--ah, kin-á-ji̍t góa siūⁿ beh khì pa̍t-ūi chhit-thô!” A-kong kiaⁿ 1 tiô, sim-lāi siūⁿ kóng “Nah ē hiah kín to̍h khì ho͘ khăn-jió͘--khì!” Koh siūⁿ “Kì-jiân to bat jī--ā, Chín--sàng hia ū kài chē chheh, bô ka chhōa khì hia tha̍k-chheh mā bē-bái, hō͘ A-lông--ā ke-kiám-á bat kóa tō-lí.” To̍h kā A-lông kóng: “Án-ne lán kin-á-ji̍t mài o̍h siá jī, lán khì sian-seⁿ hia khòaⁿ chheh, khòaⁿ chheh chok sim-sek, chheh lāi-té ū chok chē hó sńg ê kò͘-sū neh!” A-lông thiaⁿ tio̍h sim-sek hó-sńg, kāng-khoán hoaⁿ-thâu-hí-bīn ìn hó. 2 ê lâng chia̍h pá chiàu-siông ùi Chín--sàng hia khì. Chū án-ne, khì tha̍k-chheh piàn-chò A-lông ta̍k-ji̍t kò͘-tēng ê tāi-chì.

A-lông 4 hòe hit nî, chhù--ni̍h lâi 1 ê cha-po͘-lâng, sī a-kong--a ê pêng-iú, kah lâng têng-tâⁿ sio-phah siū tāng-siong, chai-iáⁿ a-kong--a bat kóa chháu-io̍h-á, ē-hiáu tī-siong, choan-kang lâi chhōe. I lâng chin sè-jī, pún-té io̍h-á the̍h--leh to̍h beh cháu, a-kong--a ka kóng: “Lí siong kah hiah nī tāng, beh án-chóaⁿ cháu? Lán che siáⁿ-mih kau-chêng--ā, ke 1 hù óaⁿ-tī niâ, siong tī hó chiah cháu--lah!” Kā i lâu, āu--lâi i tī chhù--ni̍h tòa beh kui kò goe̍h. Hō chò Chìn--à.

Chit ê Chìn--à tú lâi ê sî, ài chia̍h-pn̄g chia̍h-io̍h-á chiah ē khòaⁿ--tio̍h, kî-thaⁿ ê sî-kan lóng tī lâng-kheh pâng tó leh hioh-khùn, chha-put-to keng-kòe 2 lé-pài liáu-āu, lâng chiah khah ū goân-khì, ū-sî ē khì mn̂g-kháu-tiâⁿ liān to. Kóng sī liān to, mā sī gia̍h chhâ-ki teh pí 1 ê sè niâ, bô chin-chiàⁿ tāng khùi-la̍t, kóng sī ke-kiám-á tín-tāng lâng ē khah kín hó. A-lông khòaⁿ tio̍h sim-sek, mā gia̍h chhâ-ki tī Chìn--à piⁿ--a tòe leh pí. Chìn--à khòaⁿ A-lông kó͘-chui, to̍h hō͘ i tòe tī piⁿ--a teh o̍h. Án-ne kúi kang liáu-āu, hoān-sè sī Chìn--à khòaⁿ A-lông bú kah pān-sè bē-bái, soah khai-sí ē kā i ke-kiám-á tiám-tuh.

Koh kòe chha-put-to 2 lé-pài, Chìn--à lâng hó kah oân-choân, the̍h 1 ki ba̍k-to, kā A-lông kiò khì mn̂g-kháu-tiâⁿ. “Lông--ā, lí chim-chiok khòaⁿ, che sī góa ê to, to ài án-ne bú.” Sòa--lo̍h-lâi Chìn--à ta̍uh-ta̍uh-á kā i ê to hoat ián 1 piàn hō͘ A-lông khòaⁿ. Bú soah, koh kóng: “Lán 2 ê ū-iân, góa ê to-hoat lí ē-tàng kì jōa chē sǹg jōa chē, chit ki ba̍k-to sī góa chit kúi-ji̍t-á siah--ê, lâu hō͘ lí chò kì-liām, to ài ta̍k-ji̍t liān, sî-kan tn̂g-té bô iàu-kín, liān kú lí to̍h ē ū thé-hōe.” Sòa--lo̍h-lâi, kā lāu-kong-pô kiâⁿ-lé seh to-siā, lâng to̍h beh lī-khui. A-lông m̄ kam, kā Chìn--à saⁿ-á-ki giú--leh m̄ ho͘ cháu. Chìn--à chhun-chhiú kā A-lông thâu-khak so-so--leh. “Lông--ā koai, chek--á ū iàu-kín ê tāi-chì ài chhú-lí, góa nā chhú-lí hó-sè, chiah lâi chhōe--lí.” Chìn--à kóng soah, lâng to̍h khí-kiâⁿ. Chìn--à tú kiâⁿ 1-tè-á lō͘, A-lông í-keng ba̍k-sái lâu ba̍k-sái tih, lún bē tiâu, tùi Chìn--à tōa-siaⁿ hoah: “Chek--á, lí it-tēng ài koh lâi--ō͘!” Chìn--à thiaⁿ--tio̍h, oa̍t-thâu tùi A-lông chhiò--1-ē, bô koh kóng sáⁿ, lâng to̍h kè-sio̍k kiâⁿ--khì. Hit mê, a-pô--ā tah chin kú, A-lông chiah khùn--khì.

Ba̍k-nih-á koh 1 tang, A-lông í-keng 5 hòe, hàn-chháu í-keng kah tōa-lâng chha-put-to, tha̍k-chheh liān-to í-gōa ê sî-kan to̍h kā lāu-kong-pô-á tàu chò kóa khang-khòe. A-lông chhân--ni̍h sit-thâu hāng-hāng ē, khioh chhâ sé-saⁿ bô būn-tê, ū-êng tiò-hî lia̍h chúi-ke, lo̍h-tiáⁿ âng-sio chò mi̍h phòe. In 2 ê ang-á-bó͘ mā chiām-chiām-á khah chheng-êng, 3 ê lâng hoaⁿ-hí chū-chāi hó kòe ji̍t.

Tī che iap-thiap ê chng-kha só͘-chāi, nā beh chai-iáⁿ pa̍t-ūi ê siau-sit, tiāⁿ-tiāⁿ lóng sī khò 1 kóa sì-kè cháu-chông ê seng-lí-lâng teh liû-thong. Ū-sî sī hoah-lin-long--ê, ū-sî sī lâi tia̍h bí-niû--ê, mā ū phah kûn-thâu bē io̍h-á--ê, hì-pan-á, cháu kang-ô͘ ê gē-lâng put-sám-sî ē lâi chng--ni̍h ke-kiám-á chò kóa seng-lí. Chò seng-lí ê sî, chhùi mā bô leh êng, kā ka-tī sì-kè kiâⁿ-ta̍h thiaⁿ--tio̍h ê siau-sit, chham kóa ka-tī ê ì-kiàn, kóng ho͘ chhù-bī chhiò-khoe a̍h-sī hàm-kó͘ hàm-kó͘, hō͘ lâng thiaⁿ tio̍h sim-sek ū chhù-bī, siâⁿ lâng lâu lo̍h-lâi thiaⁿ, mā khah ū ki-hōe ke chò kóa seng-lí, nā kā in siūⁿ chò chng-kha ê sin-bûn hòng-sàng-thâu mā chin tàu-tah. M̄-koh, che sin-bûn lóng ū chham 1 kóa in ka-tī ê ì-kiàn, che hâm sio̍k-gí teh kóng--ê “Kià ōe ē ke”, ū lio̍h-á óa-ì.

Tú hó ū 1 ji̍t, hoah-lin-long--ê lâi kàu chng--ni̍h chò seng-lí. “Hoah-lin-long, bōe cha̍p-sòe..., hoah-lin-long, bōe cha̍p-sòe...”. A-lông thiaⁿ tio̍h hoah-lin-long--ê lâi, chhiú-thâu bô-siáⁿ iàu-kín ê khang-khòe chŏaⁿ pàng--leh, kín cháu khì khòaⁿ. Che hoah-lin-long--ê chhia 1 chhia seng-oa̍h cha̍p-hòe kah 1 kóa to͘-chhī khah sî-kiâⁿ ê sin-ian hòe-sek, lâi kàu chng--ni̍h chò bé-bē. Bé-bē ná chò ná kóng-kó͘, kin-á-ji̍t kóng tio̍h chhut káng-to͘ óng lâm koh khì ê hit lia̍p tó, lâi 2 ê tōa pháiⁿ-lâng, ū-kàu ok-chit! Chhiúⁿ lâng ê chîⁿ, sio lâng ê chhù, lâng nā beh hoán-khòng, to̍h kā lâng phah kah pòaⁿ-sió-sí, kiò ta̍k ê to̍h ài chò in ê lô͘-châi, chiàu sî-kan ài la̍p chîⁿ-niû, bô to̍h koh beh kè-sio̍k chau-that, tī hia leh chò thó͘-pà-ông. Tó siōng ê lâng ta̍k ê kiaⁿ in kiaⁿ kah beh sí, káⁿ hoán-khòng--ê í-keng lóng hông phah kah kiò m̄-káⁿ, lâng-lâng iau-ki-sit-tǹg, siau-sán lo̍h-bah, ū chhù bô lâng tòa, ū lō͘ bô lâng kiâⁿ.

A-lông sim-koaⁿ hó, tī Chín--sàng hia tha̍k-chheh mā bat chin-chē tō-lí, chai-iáⁿ lâng tio̍h hō͘-siōng tàu-saⁿ-kāng, bē-sái bô lí kâng khia, hô-hóng sī án-ne teh ap-pek peh-sèⁿ, che kám ū tō-lí, kám ū jîn-sèng? Thiaⁿ tio̍h hoah-lin-long--ê án-ne kóng, i lâng chin siū-khì, khì kah kui seng-khu teh chùn, khì kah chhùi-khí kiōng beh kā tn̄g--khì, kui ê bīn-á âng-kòng-kòng, ū khì bô tàng tháu, che thiⁿ-kha-ē kèng-jiân ū hiah áu-bân ê lâng. Kóaⁿ-kín mn̄g seng-lí-lâng: “Lí kóng--ê kám lóng chiaⁿ-si̍t?” Ìn kóng: “Khak-si̍t sī án-ni!” Thiaⁿ tio̍h seng-lí-lâng án-ne kóng, A-lông khì kah peh khí-lâi thiàu, chhùi jiáng: “Khó͘-òⁿ! Khó͘-òⁿ--ah!” Lâng oa̍t--leh to̍h ùi chhù kiâⁿ--khì.