Tha̍k Guns, Germs and Steel ê kám-sióng - tē-la̍k phiⁿ

Lí-lūn kóng oân liáu-āu, tō-sī kap hiān-si̍t ê hiān-siōng chò pí-kàu. Iá m̄-koh, tùi góa lâi kóng, chha-put-to lóng chin-kín hian kòe...

Ū ìn-siōng ê pō͘-hūn

* Ùi pîⁿ-téng （ta-ke kâng-khoán tē-ūi）chèng-tī piàn-sêng chhiap-tō （téng-thâu ê lâng bián chò khang-khòe）chèng-tī

* Polynesia ê lâng khó-lêng sī ùi Tiong-kok tāi-lio̍k lâm-pêng thòaⁿ chhut-khì ê

* Ài án-chóaⁿ chiah-bōe kap Inca tè-kok kâng-khoán

Lio̍h-lio̍h-á kài-siāu tâm-pó͘

* Ùi pîⁿ-téng chèng-tī piàn-sêng chhiap-tō chèng-tī

Siā-hōe ùi sè kàu tōa - Band, Tribe （pō͘-lo̍k）, Chiefdom kap State （kok-ka）.

Band lio̍h-lio̍h-á siāng 100 nî-chêng ê tōa ka-cho̍k.

Pō͘-lo̍k lio̍h-lio̍h-á kap Tâi-oân goân-chū-bîn ê pō͘-lo̍k kâng-khoán.

Chiefdom kap pháiⁿ hoan-e̍k. Kap pō͘-lo̍k bô-kâng ê pō͘-hūn sī, Chief phó͘-thong sī sè-si̍p, ū bêng-hián ê te̍k-koân, i-kóng tō chún-sǹg. Tâi-oân tōa-pō͘-hūn ê pō͘-lo̍k, khó-lêng bô-sǹg Chiefdom ê khoán.

Jared mā-ū kóng, hēng-hok kap siā-hōe ê tōa-sè, bô-it-tēng ū-koan-hē.

* Polynesia ê lâng khó-lêng sī ùi Tiong-kok lâm-pêng thòaⁿ chhut-khì ê

20 nî-chêng thiaⁿ-kòe ê sin-bûn. Bô tek-khak sī ùi Jared ê chheh lâi ê.

M̄ sī-kóng lán Tâi-oân lâng sī Polynesia lâng ê chó͘-sian （chhiò）. Tian-tò sī-kóng, Tâi-oân goân-chū-bîn kap Polynesia lâng ê chó͘-sian khó-lêng sī kâng-khoán ê.

Chit-kûn lâng ùi Tang-a tāi-lio̍k, kòe Tâi-oân hái-kiap kàu Tâi-oân, liáu-āu keng-kòe Hui-lu̍t-pin, Má-lâi-se-a/Ìn-nî, liáu-āu kàu Polynesia.

Tong-jiân it-tēng ū-lâng lâu-lo̍h-lâi - tī Tang-a tāi-lio̍k lâm-pêng, Tâi-oân, téng-téng. Ū gōa-chē sī Hô-ló-lâng, tō m̄ chaiⁿ-iáⁿ （piau-chún： chai-iáⁿ）.

* Ài án-chóaⁿ chiah-bōe kap Inca tè-kok kâng-khoán

Jared kui pún chheh leh kóng Inca tè-kok su Se-pan-gâ, bô-it-tēng sī Inca lâng khah bô-gâu. M̄-koh he m̄-sī chia ê tiōng-tiám.

Thâu-chi̍t-ê, Tâi-oân ài pó-chhî khai-hòng. Chiah ū-haot-tō͘ khip-siu sè-kài ê tì-sek. Inca khah bô hó-ūn, chiah khai-sí kap Au-chiu lâng se̍k-sāi, tō in-ūi kí-su̍t chha siuⁿ-chē, khì hō͘ Se-pan-gâ lâng chiàm-khì.

Tē-jī-ê, Tâi-oân nā ē-sái pó-chhî bîn-chú, khó-lêng ē-sái hō͘ siā-hōe ū-haot-tō͘ chhì bô-kâng ê tì-sek. Lio̍h-lio̍h-á siāng Columbus in-ūi Au-chiu ū chin-chē kok-ka, só͘-í ē-sái the̍h-tio̍h chu-goân, lâi-khì "hoat-hiān" sin tāi-lio̍k.

Siōng-bóe ê chi̍t-tōaⁿ, eng-kai ài khǹg tī āu chi̍t-phiⁿ. Góa-ê kám-sióng.

白話字轉漢字, https://suisiann.ithuan.tw/

#POJ, #白話字, #chiàn-cheng, #chiàn-lia̍k, #GunsGermsandSteel